હિંદુ પૌરાણિક કથાઓની વિશાળ ટેપેસ્ટ્રીમાં, બહુમુખી દેવતા શિવ ભક્તોને અસંખ્ય સ્વરૂપો અને નામોથી મોહિત કરે છે, દરેક ગહન પ્રતીકવાદ અને વૈશ્વિક મહત્વ સાથે પડઘો પાડે છે. ભગવાન શિવના ભેદી સારને સમાવિષ્ટ કરતી આવી જ એક ઉપનામ “દિગંબર” છે, જે સ્વરૂપની સીમાઓને પાર કરે છે અને બ્રહ્માંડના અનહદ વિસ્તરણને મૂર્તિમંત કરે છે.
“દિગંબર” શબ્દ સંસ્કૃતમાંથી આવ્યો છે, જ્યાં “દિગા” નો અર્થ દિશાઓ અથવા જગ્યા છે, અને “અંબારા” કપડાં અથવા પોશાકનો સંદર્ભ આપે છે. શાબ્દિક રીતે “ક્લેડ ઇન ધ ડાયરેક્શન્સ” અથવા “ક્લોક્ડ ઇન સ્પેસ” માં ભાષાંતર કરીને, દિગંબર શિવને એક એવા વ્યક્તિ તરીકે દર્શાવે છે જે બ્રહ્માંડ દ્વારા જ શણગારવામાં આવે છે, પરંપરાગત વસ્ત્રોને બદલે કોસ્મિક પરિમાણોના અનંત વિસ્તરણમાં લપેટાયેલા છે.
આ ચિત્રણ સાંસારિક મર્યાદાઓ અને ભૌતિક જોડાણોની બહાર શિવની ઉત્કૃષ્ટતાનું પ્રતીક છે. તે ભૌતિક તત્વોની મર્યાદાની બહાર, સમય અને અવકાશની મર્યાદાઓથી આગળ અસ્તિત્વ ધરાવે છે, સર્વવ્યાપી, સર્વશક્તિમાન અને સર્વજ્ઞ પ્રકૃતિનું ચિત્રણ કરે છે. દિગંબર તરીકે, શિવ એ અંતિમ વાસ્તવિકતાને મૂર્તિમંત કરે છે જે સમગ્ર બ્રહ્માંડને આવરી લે છે અને તેને સમાવે છે.
દિગંબર તરીકે શિવની છબી વિવિધ પૌરાણિક કથાઓ અને દાર્શનિક પ્રવચનોમાં અભિવ્યક્તિ શોધે છે. તે એવી માન્યતાને રેખાંકિત કરે છે કે શિવ કોઈ ચોક્કસ સ્વરૂપ સુધી સીમિત નથી પરંતુ સમગ્ર સૃષ્ટિનો સમાવેશ કરે છે. તે કોસ્મિક નૃત્યાંગના છે જેનું દૈવી નૃત્ય, “તાંડવ” બધી દિશાઓમાં ફરી વળે છે, જે સર્જન, જાળવણી અને વિસર્જનના લયબદ્ધ ચક્રને દર્શાવે છે.
તદુપરાંત, દિગમ્બરનું ચિત્રણ ભગવાન શિવ દ્વારા સ્વીકારવામાં આવેલી અલગતા અને ત્યાગને દર્શાવે છે. તે ભૌતિક જગતની જાળથી અસ્પૃશ્ય રહે છે, જે દુન્યવી ઇચ્છાઓ અને સંપત્તિઓથી અળગા રહેલા તપસ્વી સ્વભાવનું પ્રતીક છે. આ પાસું ભક્તોને ધરતીના જોડાણોને પાર કરીને અને આંતરિક અનુભૂતિ અને જ્ઞાનના માર્ગને અપનાવીને આધ્યાત્મિક મુક્તિ મેળવવા માટે પ્રેરિત કરે છે.
દિગંબર તરીકે શિવનું નિરૂપણ હિંદુ પૌરાણિક કથાઓમાં નગ્નતાના પ્રતીકવાદ સાથે પણ જોડાયેલું છે. તે શણગાર વિનાની, ભ્રમણાથી મુક્ત અને ઢોંગથી છીનવાઈ જવાની સ્થિતિ દર્શાવે છે. આ સંદર્ભમાં, શિવની નગ્નતા આત્માના નગ્ન સત્યનું પ્રતિનિધિત્વ કરે છે – શુદ્ધ, નિષ્કલંક અને દુન્યવી વેશથી અસ્પષ્ટ.
દિગંબર ઉપનામ પાછળનું દાર્શનિક ઊંડાણ અને આધ્યાત્મિક મહત્વ ભક્તોને બ્રહ્માંડને શિવના કોસ્મિક સ્વરૂપને શણગારતા દિવ્ય પોશાક તરીકે સમજવા માટે પ્રોત્સાહિત કરે છે. તે વ્યક્તિઓને મર્યાદિત દ્રષ્ટિકોણની સીમાઓને પાર કરવા અને અસ્તિત્વના તમામ પાસાઓમાં પરમાત્માની સર્વવ્યાપકતાને ઓળખવા આમંત્રણ આપે છે.
મંદિરો અને ભક્તિ પ્રથાઓમાં, દિગંબર તરીકે શિવનું આહ્વાન સાધકોને આત્મ-સાક્ષાત્કાર અને બ્રહ્માંડ સાથે એકતા માટેની તેમની આધ્યાત્મિક શોધમાં પડઘો પાડે છે. તે આત્મનિરીક્ષણને પ્રેરણા આપે છે, વ્યક્તિઓને સાદગીને સ્વીકારવા, અહંકારી આવરણ ઉતારવા અને સર્જનની દેખીતી વિવિધતાને અંતર્ગત રહેલી ગહન એકતાને સમજવાની વિનંતી કરે છે.
સારમાં, “દિગંબર” ઉપનામ ભગવાન શિવની અણમોલ વિશાળતા અને દિવ્ય પ્રકૃતિને સમાવે છે, ભક્તોને દરેક દિશામાં દૈવી હાજરીનો અનુભવ કરવા અને સ્વરૂપ અને ધારણાની મર્યાદાઓને પાર કરતા અંતિમ સત્યનો અહેસાસ કરવા આમંત્રણ આપે છે.
જેમ જેમ ભક્તો દિગમ્બરાના ચિંતનમાં ડૂબી જાય છે તેમ, તેઓને ચેતનાના અમર્યાદ ક્ષેત્રોમાં ઊંડે સુધી જવા માટે પ્રોત્સાહિત કરવામાં આવે છે, સર્વવ્યાપી દિવ્યતાનો સ્વીકાર કરે છે જે અસ્તિત્વના દરેક પાસાઓમાં ફેલાયેલો છે, સમય, અવકાશ અને અનુભૂતિની મર્યાદાઓને પાર કરે છે.