ટૂંકા વીડિયો અત્યંત મનોરંજક હોઈ શકે છે, પરંતુ તે તમારા માટે ખરાબ પણ હોઈ શકે છે. જાણીએ કઈ રીતે….
ટૂંકા સ્વરૂપના વિડિયો વધુને વધુ લોકપ્રિય બન્યા છે કારણ કે તેઓ ત્વરિત પ્રસન્નતા સાથે ઝડપી મનોરંજન પ્રદાન કરે છે. તે ઉપરછલ્લું સારું લાગે છે, પરંતુ તમારે તેની નકારાત્મક અસરને નજીકથી જોવી જોઈએ.
ઘણા બધા ટૂંકા સ્વરૂપના વિડિયો જોવાથી તમારા માનસિક સ્વાસ્થ્ય, ઉત્પાદકતા અને સુખાકારી પર નકારાત્મક અસર પડી શકે છે. આજે, આપણે આમાંના કેટલાક પરિણામોનું અન્વેષણ કરીશું, જેથી તમે ઓનલાઈન શું consume કરી રહ્યા છો તેના વિશે તમે વધુ જાગૃત રહી શકો.
(1) એટૈન્શન સ્પાન ઘટાડે છે.
શોર્ટ-ફોર્મ વિડિઓઝની સૌથી નોંધપાત્ર ખામીઓમાંની એક એ છે કે તે તમારા ધ્યાનની અવધિને ટૂંકી કરી શકે છે. તમારી આંગળીના ટેરવે ઉપલબ્ધ માહિતી અને મનોરંજનના સતત બેરેજ સાથે, આ વિડિઓઝ દ્વારા પ્રદાન કરવામાં આવતી ત્વરિત પ્રસન્નતાના વ્યસની બનવું સરળ છે. તેથી જ YouTube Shorts વધુને વધુ લોકપ્રિય થઈ રહ્યાં છે.આનાથી વધુ વિસ્તૃત અથવા જટિલ કાર્યો પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરવું પડકારરૂપ બની શકે છે. તમે નોંધ કરી શકો છો કે પુસ્તક વાંચતી વખતે અથવા લાંબી વિડિઓ જોતી વખતે તમારું ધ્યાન હટવા લાગે છે. અધીરાઈ ઝડપથી અંદર આવવા લાગે છે, અને જે કાર્યો પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરવું એક સમયે સરળ હતું તે હવે તમારા માટે દૂર જવાનું સરળ છે.
આ અધીરાઈ વિવિધ રીતે પ્રગટ થઈ શકે છે, ધીમી-લોડ થતી વેબસાઇટ્સથી સરળતાથી હતાશ થવાથી લઈને વાસ્તવિક જીવનની વાતચીતમાં રસ ગુમાવવા સુધી. આખરે, ધીરજ અને ધ્યાનની જરૂર હોય તેવી પ્રવૃત્તિઓમાં સામેલ થવું (જેમ કે નવી skill શીખવી અથવા લાંબા ગાળાના સંબંધો બાંધવા) પણ સમસ્યારૂપ બની જાય છે.
(2)વિડિયો ક્યારેક ખોટી માહિતી અને ગેરમાહિતી ફેલાવે છે:
ખોટી માહિતી એ વિડીયો અંગે ચિંતાનો વિષય છે, ટૂંકા સ્વરૂપની સામગ્રી (content ) સાથે પરિસ્થિતિ વધુ ખરાબ છે. આ વિડીયોમાં ઉપલબ્ધ મર્યાદિત સમય સાથે, જટિલ વિષયો અથવા મુદ્દાઓની સચોટ સમજૂતી પ્રદાન કરવી હંમેશા શક્ય નથી. content creators શૉર્ટકટ લઈ શકે છે અથવા માહિતીને વધુ સરળ બનાવી શકે છે, જે ઘણી વખત ખોટી માહિતી તરફ દોરી જાય છે.
બીજી સમસ્યા એ છે કે અસ્પષ્ટતા ફેલાવતી —માહિતી કે જે તમારા અભિપ્રાયને પ્રભાવિત કરવાના ધ્યેય સાથે ફેલાવવામાં આવે છે—શોર્ટ-ફોર્મ કન્ટેન્ટ સાથે તમારા મન સાથે નોંધપાત્ર રીતે સરળતાથી ચેડાં કરી શકે છે, કારણ કે તે ઝડપથી અને ઓછા વિચાર અથવા વગર વિચાર્યે કે ચકાસણી વગર ઉપયોગમાં લેવાય છે. મોટાભાગના લોકો આ વીડિયોમાં કરવામાં આવેલા દાવાઓની હકીકત તપાસવા માટે સમય ફાળવવા વગર માની લેતા હોય છે.
(3)મર્યાદિત શૈક્ષણિક મૂલ્ય:
ટૂંકા સ્વરૂપના વિડિયો મનોરંજક અને માહિતીપ્રદ હોઈ શકે છે, પરંતુ તેમનું શૈક્ષણિક મૂલ્ય ઘણીવાર મર્યાદિત હોય છે. પ્રતિબંધિત સમયમર્યાદાને કારણે, ઊંડાણપૂર્વકની સમજૂતી પ્રદાન કરવી અથવા જટિલ વિભાવનાઓની શોધ કરવી એ 15 થી 20 સેકંડના વિડિયોમાં પડકારજનક અથવા અશક્ય છે. આ અંતર્ગત સિદ્ધાંતોની ઊંડી સમજણને બદલે વિષયની ઉપરછલ્લી અને અધૂરી સમજણમાં અથવા ગેરસમજ માં પરિણમે છે.
શોર્ટ-ફોર્મ કન્ટેન્ટ તમારું ધ્યાન ખેંચવા માટે રમૂજ (કોમેડી), આઘાતજનક (શોકિંગ) મૂલ્ય અને સનસનાટી (Sensation) ભર્યા મુદ્દાઓ પર વધુ આધાર રાખે છે. નિર્માતાઓ (વિડિયો creators) જાણે છે કે થોડા લોકો આ ટૂંકા સમયની ફ્રેમમાં કંઈક શીખવા માંગે છે. આ પ્રકારની સામગ્રી ટૂંકા ગાળામાં આનંદપ્રદ છે, અને જો તમે ખૂબ મૂલ્યવાન કંઈપણ શીખો તો પણ, તમે તેના વોલ્યુમને કારણે તેને જાળવી શકશો નહીં.
જો તમે ખરેખર કંઈક શીખવા માંગતા હોવ, તો તમે વધુ સારી રીતે લાંબો વિડિયો અથવા ડોક્યુમેન્ટરી જુઓ , કોઈ ચોક્કસ વિષય પર પુસ્તક પસંદ કરો અથવા વધુ ઝડપથી શીખવા અને માહિતીને વધુ સારી રીતે જાળવી રાખવા માટે એપ્સનો ઉપયોગ કરો. જ્યારે કોઈ વિષયમાં ઊંડો ઉતરે છે અને તેનો સંપૂર્ણ ઉપયોગ કરવા માટે સમય કાઢે છે ત્યારે મનુષ્ય વધુ સારી રીતે શીખે છે.
4. ટૂંકી વિડિઓઝ અત્યંત વ્યસનકારક (super addictive) હોઈ શકે છે.
શોર્ટ-ફોર્મ વિડિયો એટલી હદે વ્યસનકારક હોઈ શકે છે કે તમે તેમને ટાળવા માટે (અવોઈડ કરવા) રીતસર ની મુશ્કેલી અનુભવશો . આ વિડીયો દ્વારા આપવામાં આવેલ ત્વરિત પ્રસન્નતા મગજમાં ડોપામાઇન પ્રતિભાવને ટ્રિગર કરી શકે છે, જે વધુને વધુ વિડીયો જોવાની ઇચ્છા તરફ દોરી જાય છે. આ ઝડપથી બિનઆરોગ્યપ્રદ વળગાડ (આદત)માં ફેરવાઈ શકે છે જે રોજિંદા જીવન અને જવાબદારીઓમાં દખલ કરી શકે છે.
insta reels અને YouTube Shorts ખાસ કરીને તમને શક્ય તેટલા લાંબા સમય સુધી જોતા રહેવા માટે રચાયેલ અલ્ગોરિધમ્સને કારણે વ્યસનકારક બની જાય છે. આ અલ્ગોરિધમ્સ તમારી વર્તણૂકને અને તમારી પસંદ નાપસંદ ટ્રૅક કરે છે, કઈ સામગ્રી તમને લાંબા સમય સુધી પોતાની માયાજાળમાં વ્યસ્ત રાખશે તે શીખે છે અને તમારા ફીડ્સમાં તે વિડીયો વધારે ને વધારે પ્રસ્તુત કરશે. આ છે આર્ટિફિસિયલ ઇંટેલિજન્સ નો કમાલ.
એવું પણ લાગે છે કે આ પ્રકારની સામગ્રી (content) થી દૂર રહેવું અશક્ય છે. યુટ્યુબમાં શોર્ટ્સ છે, ઇન્સ્ટાગ્રામ અને ફેસબુકમાં રીલ્સ છે, અને ટ્વિટરની ફોર યુ ફીચર પણ ખૂબ જ સમાન લાગે છે. દરેક સોસિયલ મીડિયા પ્લેટફોર્મ ટિકટોકની પ્લેબુકમાંથી એક પેજ લઈ રહ્યું હોય તેવું લાગે છે, એવું લાગે છે કે આ બધા સોશિયલ મીડિયા પ્લેટફોર્મ સમાન રીતે નુકસાનકારક બની રહ્યા છે.
(5) નિમ્ન-ગુણવત્તાવાળી સામગ્રી (Low-Quality Content)
YouTube જેવા સોશિયલ મીડિયા પ્લેટફોર્મમાં વધુ ને વધુ લોકો જોડાવા સાથે, content creators પર સ્પર્ધા સાથે આગળ રહેવા માટે high-Quality Content બનાવવાનું દબાણ વધી રહ્યું છે. પણ આ દબાણ Content ની ગુણવત્તાને ઘટાડી શકે છે, કારણ કે creators તેમના ઉત્પાદન સમયપત્રક (schedule) ને પહોંચી વળવા માટે ગુણવત્તા કરતાં જથ્થા (quantity) ને પ્રાધાન્ય આપી શકે છે.
(6 ) ગોપનીયતા (પ્રાઇવસી) ની ચિંતાઓ અને ડેટા સંગ્રહ (ચોરી)
આ દિવસોમાં, કોઈ આશ્ચર્યજનક નથી કે તમારો ડેટા સતત એકત્રિત (ચોરી) કરવામાં આવે છે. ભલે તે Google, Meta અથવા અન્ય કોઈ વિશાળ મેગા-કોર્પોરેશન હોય, તે બધા તમારા ડેટાને શેર (વેચે છે) કરે છે, મુદ્રીકરણ (મોનેટાઈજેશન) કરવામાં તેનો ઉપયોગ કરે છે. આથી જ તમને લક્ષિત જાહેરાતો, અનુરૂપ ફીડ અને સ્પોટ-ઓન ભલામણો તમને વ્યસ્ત રાખવા માટે છે. દા.ત. તમે ગૂગલ પર “કરડાયેલા સફરજન” (intellectual property law નો ભંગ ન થાય એ હેતુ થી નામ બદલ્યું છે) ની પ્રોડક્ટ વિષે સર્ચ કરશો અને ત્યાર બાદ ફેસબુક ખોલશો તો તમને ફેસબુ ક તરત જ “કરડાયેલા સફરજન” ની જાહેરાતો બતાવવાનું ચાલુ કરી દેશે.
એવું કહેવામાં અતિશયોક્તિ નથી કે સોશિયલ મીડિયા તમારી અંગત ગોપનીયતા અને સુરક્ષા માટે જોખમી બની શકે છે.
તમે જે content નો ઉપયોગ કરી રહ્યાં છો તેનાથી સાવચેત રહો
શોર્ટ-ફોર્મ કન્ટેન્ટ મનોરંજક અને વપરાશમાં સરળ હોઈ શકે છે, પરંતુ તે તેના આજ ફાયદા છે. આ પ્લેટફોર્મ માં બીજી પણ ઘણી બધી સારીમાહીતી છે, પરંતુ સમસ્યા એ છે કે તે તમને સ્ક્રોલ કરવા માં busy રાખવા માટે ડિઝાઇન કરવામાં આવી છે. જો તમે કંઈક શીખો છો, તો પણ તમે આ પ્લેટફોર્મ્સ પરની મોટાભાગની નોનસેન્સથી ઝડપથી વિચલિત થઈ જશો. એક પગલું પાછું લેવું અને આ વિશે જાગૃત રહેવું મહત્વપૂર્ણ છે.
આ બાબત ફરી ચર્ચામાં લાવે છે કે શું સોશિયલ મીડિયા સારા કરતાં વધુ નુકસાન કરી રહ્યું છે. ઘણી બધી સામગ્રી વિભાજનકારી છે, નકારાત્મક અભિપ્રાયો અને પરસામાજિક સંબંધો ધોરણો છે, અને તમે એ પણ જોશો કે તમારીસેલ્ફ ઇમેજ ને નુકસાન થઈ શકે છે. સોશિયલ મીડિયામાંથી વિરામ લેવો એ એક સારો વિચાર હોઈ શકે તેનાં આ થોડાં કારણો મે ઉપર કીધા છે.
HEY, દોસ્ત તમને મારી પોસ્ટ માં દમ છે એવું લાગ્યું હોય અથવા તો પોસ્ટ કામની છે એવું લાગ્યું હોય તો પ્લીઝ સગા સંબંધી અને મિત્રવર્તુળમાં વધુમાં વધુ શેર કરો. 100 માથી એક પણ વાચશે અને સમજશે તોયે મારો આપોસ્ટ તૈયાર કરવામાં ગયેલો સમય સાર્થક ગણાશે.
તમે માનો કે ના માનો પણ “ફરક પડે છે”🙃
બહુ સાચીવાત કમલભાઇ..