પેડ્રિક રસેલ (Patrick Russell) એક જાણીતા સ્કોટિશ સર્જન અને પ્રકૃતિવાદી હતા, જેમણે ભારતમાં નોંધપાત્ર કાર્ય કર્યું હતું. તેમને “ભારતીય સર્પવિજ્ઞાનના પિતા” (Father of Indian Ophiology) તરીકે ઓળખવામાં આવે છે.
તેમના વિશેની મુખ્ય માહિતી અહીં આપેલી છે:
- જન્મ અને શિક્ષણ: તેમનો જન્મ 6 ફેબ્રુઆરી 1726 ના રોજ એડિનબર્ગ, સ્કોટલેન્ડમાં થયો હતો. તેમણે એડિનબર્ગ યુનિવર્સિટીમાંથી દવા (મેડિસિન) નો અભ્યાસ કર્યો અને 1750 માં ડોક્ટર ઓફ મેડિસિનની ડિગ્રી મેળવી.
- કાર્યક્ષેત્ર:
- એલેપ્પો, સીરિયા: તેમણે શરૂઆતમાં તેમના સાવકા ભાઈ એલેક્ઝાન્ડર રસેલ સાથે એલેપ્પો, સીરિયામાં કાર્ય કર્યું, જ્યાં તેમણે પ્લેગના અભ્યાસમાં ફાળો આપ્યો.
- ભારત: 1781 માં, તેઓ ભારતમાં આવ્યા અને બ્રિટિશ ઈસ્ટ ઈન્ડિયા કંપની માટે વનસ્પતિશાસ્ત્રી (બોટાનિસ્ટ) તરીકે સેવા આપી.
- ભારતમાં યોગદાન:
- સર્પવિજ્ઞાન: ભારતમાં તેમનું સૌથી મહત્વપૂર્ણ યોગદાન સર્પોના અભ્યાસમાં હતું. તેમણે ભારતના ઝેરી અને બિન-ઝેરી સર્પોને ઓળખવા માટે વ્યાપક સંશોધન કર્યું.
- “An Account of Indian Serpents”: તેમણે ભારતીય સર્પો પર “An Account of Indian Serpents” નામનું એક મહાન પુસ્તક લખ્યું, જે 1796 માં પ્રકાશિત થયું. આ પુસ્તકમાં તેમણે ભારતમાં જોવા મળતા સર્પોનું વિગતવાર વર્ણન અને સચિત્ર રજૂઆત કરી.
- રસેલ્સ વાઇપર: “રસેલ્સ વાઇપર” (Russell’s Viper – Daboia russelii) નામનો ઝેરી સાપ તેમના નામ પરથી જ રાખવામાં આવ્યો છે. આ ઉપરાંત, રસેલ્સ કુકરી સાપ (Russell’s Kukri snake – Oligodon russelius) પણ તેમના નામ પરથી જ ઓળખાય છે.
- વનસ્પતિશાસ્ત્ર: સર્પો ઉપરાંત, તેમણે ભારતીય ઉપખંડની વનસ્પતિઓનો પણ અભ્યાસ કર્યો અને લગભગ 900 હર્બેરિયમ નમૂનાઓ એકત્રિત કર્યા. તેમણે સ્થાનિક ઔષધીય વનસ્પતિઓની અસરકારકતાનું પણ સંશોધન કર્યું.
- રોયલ સોસાયટીના ફેલો: તેમને 1777 માં રોયલ સોસાયટીના ફેલો તરીકે ચૂંટવામાં આવ્યા હતા.
- અવસાન: તેમનું અવસાન 2 જુલાઈ 1805 ના રોજ લંડનમાં થયું હતું.
પેડ્રિક રસેલનું કાર્ય ભારતના વન્યજીવ, ખાસ કરીને સર્પોના અભ્યાસમાં એક પાયાનો પથ્થર સાબિત થયું છે અને તેમનું યોગદાન આજે પણ વૈજ્ઞાનિકો માટે પ્રેરણાદાયક છે.