સંકષ્ટિ ચતુર્થી
(જેને સંકટહાર ચતુર્થી પણ કહે છે) ભગવાન ગણેશજીને સમર્પિત ઉપવાસનો દિવસ છે. આ દિવસ દર હિંદુ ચંદ્ર માસના કૃષ્ણ પક્ષની ચતુર્થીએ (અથવા વદ ચોથ) મનાવવામાં આવે છે.
નામનો અર્થ
- સંકષ્ટિ એટલે “સંકટમાંથી મુકિત” અથવા મુશ્કેલીઓમાંથી ઉગાર.
- ચતુર્થી એટલે ચંદ્ર પખવાડીયાનો ચોથો દિવસ.
આ દિવસે ભગવાન ગણેશજીની ઉપાસના કરવાથી અવરોધો દૂર થાય છે અને સદભાગ્ય પ્રાપ્ત થાય છે એવી માન્યતા છે.
માસિક ઉજવણી
- આ વ્રત દર મહિને આવે છે.
- માઘ માસની સંકષ્ટિ, અને ખાસ કરીને જ્યારે તે મંગળવારે આવે ત્યારે તેને અંગારકી ચતુર્થી કહેવામાં આવે છે, જે અત્યંત પવિત્ર માનવામાં આવે છે.
- દર મહિનાની સંકષ્ટિ અલગ નામ અને રૂપના ગણેશજીને સમર્પિત હોય છે અને તેની સાથે એક ખાસ વ્રતકથા વાંચવામાં આવે છે.
ઉપવાસના નિયમો
- ભક્તો કડક ઉપવાસ રાખે છે:
- કેટલાક નિર્જળ ઉપવાસ (પાણી અને અન્ન વિના) રાખે છે જ્યાં સુધી ચંદ્રોદય ન થાય.
- કેટલાક દિવસ દરમિયાન ફક્ત ફળ, દૂધ અને પાણી લે છે.
- ઉપવાસ ચંદ્ર દર્શન બાદ અને ગણેશ પૂજા કરીને તોડવામાં આવે છે.
- પ્રસાદ રૂપે ખાસ કરીને મોદક અથવા લાડુ અર્પણ કરવામાં આવે છે.
પૂજા વિધી
- પૂજાનું સ્થળ સ્વચ્છ કરી સજાવવું.
- ગણેશજીની મૂર્તિ કે તસ્વીર સ્થાપિત કરવી.
- દુર્વા ઘાસ, ફૂલો, મોદક, અગરબત્તી અર્પણ કરવી.
- “ૐ ગં ગણપતયે નમઃ” જેવા ગણેશ મંત્રો જપવા.
- સાંજે ચંદ્ર દર્શન કરીને અર્ગ્ય અર્પણ કરવું અને પછી ઉપવાસ સમાપ્ત કરવો.
મહત્ત્વ
- સંકટમાંથી મુકિત આપે છે.
- બુદ્ધિ, ધૈર્ય અને એકાગ્રતા વધારવા સહાયક.
- મન અને શરીર બંનેને શુદ્ધ કરે છે.
- ઉપવાસ અને પ્રાર્થનાનું સંયોજન આત્મશક્તિ અને ભક્તિ મજબૂત બનાવે છે.